Wat met gevaarlijk afval in de circulaire economie?

In de circulaire economie wordt afval beschouwd als een bron van grondstoffen en energie. Maar als we kringlopen veilig willen sluiten, is het van groot belang om stoffen die risico’s inhouden voor mens en milieu uit de keten te weren.

Alain Konings: “Bij Indaver creëren we waarde uit afval door grondstoffen te recycleren en door afval hoogwaardig te verwerken in gespecialiseerde installaties. Dat is de essentie van de circulaire economie. Maar industrieel afval kan gevaarlijke stoffen bevatten. Met onze Safe Sink-garantie (zie kader) zorgen we ervoor dat potentieel schadelijke stoffen uit de keten worden gehaald. Zo blijft de materialenketen zuiver en veilig. In België verwerkt Indaver stromen die potentieel gevaarlijke stoffen bevatten op haar site in Antwerpen.”

Verbranding als centrale schakel

“In grote delen van Europa wordt afval dat niet hergebruikt of gerecycleerd kan worden, verbrand. Ook in België doen we dat: zo kunnen we er nog energie uit winnen in de vorm van elektriciteit, stoom of warmte. De meeste Noord- en West-Europese landen hebben flink geïnvesteerd in hun infrastructuur voor recyclage en verbranding, zodat nog maar drie tot vijf procent van de totale afvalberg gestort wordt. Onze gespecialiseerde draaitrommelovens vormen een cruciale schakel in het vernietigen van schadelijke stoffen. Denk maar aan de persistente organische polluenten of POP’s, componenten die onder natuurlijke omstandigheden niet of uiterst langzaam worden afgebroken.”

Na verbranding blijft gemiddeld een kwart van het volume van de afvalstroom over, in de vorm van bodemassen (zware fractie, red.). De bodemassenbestaan vooral uit mineralen die nog bruikbaar zijn als bouwmateriaal. Konings: “Wij gebruiken de bodemassen bijvoorbeeld om bouwstenen te maken of als materiaal voor de inrichting van een stortplaats.”

Definitieve berging

“De vliegassen (de lichte assenfractie die verderop in een verbrandingsproces uit de rookgassen worden afgevangen, red.) bevatten zware metalen zoals cadmium, arseen, lood of nikkel, die risico’s inhouden voor de mens. Die assen worden daarom chemisch omgevormd naar niet-uitloogbare verbindingen: stoffen die niet oplossen en weglekken als ze in een vaste stof verwerkt zitten. Vervolgens worden ze fysisch ingekapseld in een soort van betonblokken, zodat ze niet meer kunnen wegwaaien of uitspoelen als het regent. Ten slotte worden ze onder speciaal geconditioneerde omstandigheden geborgen op onze deponie in Antwerpen.”

“Ook voor inerte gevaarlijke materialen, zoals asbest of kwik, biedt verbranding geen soelaas. Asbest wordt eveneens afgevoerd naar stortplaatsen. Kwik wordt in Europa geborgen in ondergrondse mijnen, vergelijkbaar met de oplossingen die momenteel bestudeerd worden voor de berging van radioactief afval.”

Medisch afval

Microbiologische crisissen zoals de opkomst van COVID-19, of indertijd de dollekoeienziekte, kunnen zorgen voor een plotse toevloed aan besmet verzorgings- of onderzoeksmateriaal. “Dat afval evacueren we gecontroleerd en als dat nodig en mogelijk is, dan verbranden we het. Maar we overleggen ook met de virologen en ziekenhuishygiënisten om onze inschatting bij te stellen. In het geval van COVID-19 bleek bijvoorbeeld dat je schorten kan ontsmetten door ze op de juiste manier te wassen. Die materialen worden dan in het hergebruikcircuit van de ziekenhuizen opgenomen. Met mondmaskers is dat niet mogelijk, dus die verbranden we.”

Dertig jaar opvolgen

Storten, de laatste optie in het afvalbeheer, is soms de enige mogelijke uitweg. Maar wat als een Safe Sink volledig gevuld is met afval? “Die wordt dan volledig toegedekt met plastic. Dat plastic verbinden we met de bodemlaag om een soort bubbel in de grond te maken. Daar zit het afval in geborgen en er kan geen water indringen of uitspoelen. Na vijftig tot honderd jaar zal dat plastic mogelijk wel deels verduren, maar tegen die tijd groeien er voldoende planten en bomen op de toplaag. Hun wortels zorgen er dan actief voor dat het water niet verder doorsijpelt.”

Als een stortplaats helemaal toegedekt en afgewerkt is, moet de beheerder die nog dertig jaar opvolgen. “De nazorg van een Safe Sink is niet vrijblijvend”, vertelt Konings. “We hebben nu al geld ter beschikking gesteld voor een veilig beheer van de stortplaats en het monitoren van het grondwater gedurende die periode.”

Uitdagingen voor de toekomst

Welke bestemming zo’n afgewerkte Safe Sink kan krijgen, daarover loopt het debat in Vlaanderen nog. Konings: “De eenvoudigste oplossing is een goede opvolging van de site, zonder dat er andere activiteiten toegelaten zijn. Op die manier gaat de ruimte natuurlijk wel verloren. Je zou de site ook kunnen inrichten als een recreatief gebied, zoals een park of een skischans. In Nederland experimenteert men daarmee, maar het is nog niet duidelijk of er een politiek en maatschappelijk draagvlak voor is. Op stortplaatsen die dateren van voor de strengere wetgeving zou je enhanced landfill mining kunnen toepassen. Je haalt dan die materialen uit de stortplaats die we dankzij technologische vooruitgang vandaag wél kunnen hergebruiken of verbranden. Voor een Safe Sink is dat niet mogelijk. Daar liggen voornamelijk gevaarlijke stoffen. Dat zijn net materialen die we vooral niet meer in de kringloop willen.”

Een andere uitdaging ligt in de verwerking van innovatieve en complexe materialen zoals elektronisch afval of windmolenwieken van composietmateriaal. “Zulke materialen gebruiken we voor hun performantie en hun gebruiksgemak, net zoals asbest vroeger. Er wordt nog niet voldoende nagedacht over hoe we ze twintig of dertig jaar later moeten ontmantelen. We moeten in de ontwerpfase al vooruitblikken naar de technologie die we nodig zullen hebben voor de verwerking. Als we dat op Europees niveau kunnen realiseren, dan vermijden we een herhaling van het verleden.”