Warmtepomp vervuilt 11x meer dan gedacht: hoe zit dat?

De Stichting Nationale Milieudatabase (NMD) is een Nederlandse organisatie die informatie verzamelt over de milieuprestatie van bouwmaterialen en installaties, zoals beton, glas of een warmtepomp. Aan de hand van die informatie kan de milieuprestatie van een nieuwbouwproject berekend worden. Bij een herberekening bleek de milieu-impact van een warmtepomp plots tot elf keer hoger te liggen. Er was zelfs een tijdelijke noodmaatregel nodig omdat de hoge score het bijna onmogelijk maakte om nog een warmtepomp te plaatsen volgens de regels van het Nederlandse Bouwbesluit.

Wat zit er (niet) in de score?

De score van het NMD is gebaseerd op een levenscyclusanalyse (LCA) van de productie van een warmtepomp. Dat is een heel brede berekening die naast het productieproces ook zaken als de ontginning van grondstoffen meeneemt. Het NMD gaat er daarbij vanuit dat een gebouw 75 jaar overeind blijft, maar een warmtepomp na vijftien jaar is afgeschreven. De score van de warmtepomp telt daardoor vijf keer mee, al geldt dat ook voor andere verwarmingstoestellen. Maar heel belangrijk: de energieprestatie van de warmtepomp in gebruik is niet meegerekend. Daarom raadt het NMD nog steeds warmtepompen aan als een duurzame keuze.

Dat heeft veel te maken met de efficiëntie van een warmtepomp. Die haalt een groot deel van zijn warmte uit de bodem, water of de buitenlucht. Voor elke eenheid elektriciteit die de warmtepomp verbruikt, krijg je drie tot vijf eenheden warmte. Een gasketel levert maximaal één eenheid warmte per eenheid gas. Zelfs een warmtepomp aangedreven door een gascentrale, scoort qua efficiëntie dus beter dan een gasboiler. Daarmee compenseert een warmtepomp doorheen zijn levensduur de impact van het productieproces. Naarmate het stroomnet vergroent, vergroot die voorsprong nog.

Wat veranderde de score?

De precieze berekening van een LCA is vaak niet openbaar. Maar het NMD geeft zelf wel aan dat het vroeger de elektronica en de koudemiddelen van een warmtepomp niet meetelde in de score. Het zijn daarbij vooral de koudemiddelen die het verschil maken omdat het vaak over extreme broeikasgassen gaat. De klimaatimpact van het vroeger veelgebruikte R410a bijvoorbeeld, is ruim 2000 keer groter dan die van CO₂. In principe blijven koudemiddelen wel opgeslagen in de warmtepomp en komen ze enkel in de atmosfeer vrij door lekken of een gebrekkige afdanking. Ondertussen gebruikt de industrie vaak al alternatieven met een kleinere impact. Een voorbeeld daarvan is propaan, dat als broeikasgas maar drie keer sterker is dan CO₂.

Saillant detail: de herberekening van het NMD kwam er als reactie op een gedetailleerde LCA uitgevoerd door warmtepompproducent Vaillant. Het model dat Vaillant daarvoor wellicht hanteerde, gebruikt nog R410a. Ondertussen werkt het NMD aan een meer uitgebreide herberekening op basis van meerdere types warmtepompen, inclusief modellen met duurzamere koudemiddelen. Ook de cijfers van andere klimaatinstallaties zullen een update krijgen en op termijn neemt het NMD het energiegebruik mee op in de scores.