OVAM: “Ook voor organisch afval sluit Vlaanderen de materialenkringloop”

Meer dan de helft van wat we bij het restafval gooien, kan eigenlijk worden gerecycleerd. 22 procent van het afval in de huisvuilzak is organisch-biologisch. Een significant deel daarvan bestaat uit keukenafval en etensresten, waaronder zelfs ongeopende verpakkingen. Dat blijkt uit sorteeranalyses van de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM). Om voedselverliezen te verminderen en de kringlopen maximaal te sluiten, moeten we dus meer en beter selectief inzamelen. Dat stelt ook de Europese kaderrichtlijn Afvalstoffen, die lidstaten verplicht om tegen eind 2023 organisch afval maximaal selectief in te zamelen. Jan Verheyen, woordvoerder bij de OVAM, geeft tekst en uitleg.

Hoe wil de OVAM de sorteercijfers optrekken?

Jan Verheyen: “Vlaanderen scoort heel goed als het op afval sorteren bij particulieren aankomt. Onze cijfers liggen ver boven het Europese gemiddelde. Maar de Europese verplichting betekent dat we onze inspanningen verder moeten opdrijven. Nog niet elke gemeente zamelt gft apart in. Waar dat nog niet gebeurt, zetten we vandaag sterk in op het promoten van thuiscompostering en groenafvalinzameling via recyclageparken. Ook in stadskernen en hoogbouwwijken blijft gft sorteren moeilijk. De voorbije jaren investeerden we daarom fors in sorteerstraten met een diftar-systeem (een systeem dat selectieve afvalstromen weegt en de kosten per gewicht verrekent, red.).”

“Onze inspanningen richten zich vandaag vooral op bedrijven. Daar kunnen we het meeste winst boeken, omdat er nog geen sorteerverplichting voor keukenafval en etensresten geldt. Dat verandert op 1 januari.”

De vervuiler betaalt

Geldt de sorteerverplichting voor alle bedrijven?

“Nog niet meteen, de verplichting wordt gefaseerd uitgerold. We focussen eerst op bedrijven die veel keukenafval en etensresten genereren, en regelmatig en minstens één keer per week een warme maaltijd serveren. Voor hen is de overstap als gevolg van schaalvoordelen logistiek efficiënter te organiseren. Dat zijn bijvoorbeeld bedrijven met meer dan 100 werknemers, alle cateringbedrijven, feestzalen met een capaciteit van meer dan 250 zitplaatsen, horecazaken met meer dan 50 maaltijden per dag, onderwijsinstellingen met minstens 300 leerlingen, woonzorgcentra met een capaciteit van meer dan 30 bedden, ziekenhuizen met meer dan 25 bedden, en supermarkten met een verkoopoppervlakte van minstens 400 vierkante meter. Vanaf 1 januari 2024 geldt de sorteerverplichting voor alle bedrijven en ook voor alle huishoudens.”

Hoe zal de inzameling in zijn werk gaan? Zal het extra kosten met zich meebrengen?

“Bedrijven en organisaties moeten een beroep doen op een private inzamelaar om hun restafval en hun selectief gesorteerde afval op te halen, dus ook voor keukenafval en etensresten. Om dat allemaal in goede banen te leiden, werken we nauw samen met Denuo, de Belgische federatie van de afval- en recyclagesector.”

“Bij kleinere bedrijven is de situatie anders. Een bedrijf dat minder dan 80 kilogram keukenafval en etensresten per week genereert, kan kiezen voor een private ophaler of aansluiten bij de gemeentelijke selectieve inzameling van gft. Niet elke gemeente zamelt die afvalstroom vandaag apart in. Daarom richten we een werkgroep op om met alle stakeholders te overleggen welke opties gemeenten hebben om aan de Europese verplichting van eind 2023 te voldoen.”

“Door keukenafval en etensresten selectief in te zamelen, kunnen bedrijven net kosten besparen. Restafval komt meestal in verbrandingsovens terecht en omdat we uitgaan van het principe ‘de vervuiler betaalt’, is het ook duurder dan organisch afval. Die laatste stroom kunnen we immers opnieuw inzetten als grondstof. Bovendien levert meer sorteren ook een maatschappelijke winst op. Het is een uitgelezen kans om de hoeveelheid restafval naar beneden te krijgen, minder afval te verbranden, onze CO₂-uitstoot naar beneden te halen en om grondstoffen in de kringloop te houden.”

Materiaal- en energiekringloop

Waar gaan het keukenafval en de etensresten naartoe?

“De huidige toepassingen zijn compost en vergisting. Via composteringsinstallaties sluiten we de kringloop op de meest letterlijke manier: organisch afval krijgt een nieuw leven als voedingsstof voor nieuw voedsel. Bovendien maakt compost de bodem rijker, waardoor die meer CO₂ kan opslaan. Daarnaast kunnen keukenafval en etensresten via vergistingsinstallaties worden omgezet in groene energie en digestaat, dat op zijn beurt de kringloop met de landbouwsector sluit als bodemverbeteraar.”

“In de meeste gevallen gaat het om een combinatie van beide toepassingen. Keukenafval en etensresten gaan dan naar industriële of agrarische vergisters, waar met een voorvergistingsstap groene energie én compost worden gemaakt.”

Is de verwerkingscapaciteit in Vlaanderen groot genoeg om de bijkomende stromen op te vangen?

“Industriële en agrarische vergisters hebben vandaag een totale capaciteit van iets meer dan 3 miljoen ton, ruim voldoende om het bijkomende aanbod van bedrijven te verwerken. Ter illustratie: momenteel zamelen horeca- en cateringbedrijven jaarlijks ongeveer 35.000 ton keukenafval en etensresten selectief in. Dat is een derde van al het keukenafval dat ze genereren. De rest gooien ze bij het restafval. We hebben dus nog wat marge.”

“Wat huishoudelijk keukenafval en etensresten betreft, hebben we nog tijd tot eind 2023 om de capaciteit uit te breiden. Vlaanderen beschikt momenteel over ongeveer 325.000 ton vergunde capaciteit voor de verwerking van gft van huishoudens. Voor gft-compostering kwam daar in Ieper recent nog ongeveer 10 procent bij. Hoeveel verwerkingscapaciteit er nog moet bijkomen, wordt onderzocht.”

Er lopen heel wat innovatieve pistes om organisch afval op andere manieren terug in de kringloop te brengen, maar die zitten vandaag nog in de experimentele fase. Kan keukenafval bijvoorbeeld naar installaties voor biobrandstoffen gaan?

“Dat is zeker een mogelijkheid, want zo vermijden we dat er andere grondstoffen zoals palmolie worden gebruikt. Maar er is één grote kanttekening: als we al ons keukenafval omzetten in brandstoffen – of dat nu biodiesel of gas is – dan verliezen we waardevolle grondstoffen. Via composterings- en vergistingsinstallaties houden we ook materialen in de kringloop. En net die kringloop gesloten houden, is essentieel als we een circulaire economie willen realiseren.”

Vlaamse recyclagehub

De Vlaamse Regering wil van Vlaanderen een recyclagehub maken. Hoe past deze sorteerverplichting binnen die ambitie?

“Meer recycleren begint bij maximaal selectief inzamelen. Keukenafval en etensresten van bedrijven zijn één reststroom, maar we richten onze pijlen ook op andere stromen, zoals textiel en luiers. De sorteerverplichting past bovendien binnen de doelstelling om 25 procent minder afval te verbranden tegen 2030.”

“Om van Vlaanderen de recyclageregio bij uitstek te maken, investeren we ook in meer recyclagecapaciteit, herstelarbeid en kringlooparbeid. We werken bovendien aan methodes, kennis en knowhow om de afzetmarkt voor recyclaten te boosten. Een voorbeeld zijn de verplichtingen in het kader van de producentenverantwoordelijkheid: nieuwe pet-flessen moeten voor 25 procent uit gerecycleerde materialen bestaan. Tegen 2025 moet dat 50 procent zijn. Ook in de bouwsector willen we zulke doelstellingen opleggen, bijvoorbeeld door in overheidsbestekken een verplichting van 50 procent gerecycleerde granulaten in nieuwe materialen in te bouwen.”

De transitie naar een circulaire economie is een belangrijke doelstelling in de Europese Green Deal. Is het ook een hefboom om uit de huidige crisis te raken?

“Ongetwijfeld. De COVID-19-pandemie maakt duidelijk dat onze economie op haar grenzen botst. Dat bleek de laatste jaren al, toen China en andere Zuidoost-Aziatische landen hun grenzen sloten voor kunststofafval uit Europa. Ook onze manier van produceren en consumeren rekent te sterk op primaire grondstoffen uit andere landen. Om onze economie veerkrachtiger en vooral robuuster te maken, moeten we onze kringlopen zo klein mogelijk houden. Daarom is een Vlaamse recyclagehub zo belangrijk.”