Due diligence: ken je risico’s

Op 23 februari 2022 lanceerde Europa een voorstel voor een richtlijn over “de passende zorgvuldigheid in het bedrijfsleven op het gebied van duurzaamheid”. In het Engels: directive on corporate sustainability due diligence of kortweg de CSDD. Die moet ondernemingen verantwoordelijk stellen voor een eventuele negatieve impact op mens en/of milieu. Niet enkel binnen hun eigen activiteiten, maar ook in hun toeleveringsketens. De onderhandelingen met het Europees Parlement en de Europese Raad (die bestaat uit de regeringsleiders van de 27 lidstaten) zijn gepland voor de komende zomer.

Centraal staat due diligence. Om duidelijk te maken wat die term precies inhoudt en hoe ondernemers zich op de richtlijn kunnen voorbereiden, spraken we met Boris Verbrugge, onderzoeker aan HIVA - Onderzoeksinstituut voor Arbeid en Samenleving van de KU Leuven.

Boris Verbrugge: “Due diligence kan je letterlijk vertalen als gepaste zorgvuldigheid. De term werd vroeger vooral gebruikt bij fusies en overnames van bedrijven. Dan ga je de boeken van het andere bedrijf grondig onderzoeken om zeker te zijn dat je geen problemen binnenhaalt. Het gaat dus over het opsporen van risico’s voor je bedrijf, vooral bekeken vanuit een financieel en juridisch perspectief.”

“In de context van duurzaamheid breiden we het begrip uit naar ecologische en sociale risico’s voor anderen. Zo komt de hele toeleveringsketen van een onderneming mee in het vizier en volgens velen zelfs de hele waardeketen, inclusief de activiteiten stroomafwaarts. Hoe gaan jouw leveranciers om met hun werknemers? Welke ecologische impact heeft de ontginning van jouw grondstoffen? Vervuilt de productie van halffabricaten voor jouw onderneming de omgeving van de lokale gemeenschap?”

“De focus ligt dus eerder op risico’s voor anderen, maar dat betekent niet dat risico’s voor anderen geen risico kunnen vormen voor je eigen bedrijf. Er is de kans op reputatieschade, bijvoorbeeld als je klanten erachter komen dat er uitbuiting plaatsvindt in je toeleveringsketen. Daarnaast kunnen niet-duurzame praktijken van je leveranciers ervoor zorgen dat de toevoer zelf spaak loopt, bijvoorbeeld door sociale onrust, watertekort, roofbouw …”

“Wetgevers beginnen daar meer aandacht aan te besteden, maar de markt ook. Investeerders zijn zeer geïnteresseerd in de manier waarop een bedrijf met impacts en risico’s omgaat, zowel de financiële als de ecologische en sociale. Zij zien ook dat bijvoorbeeld de klimaatcrisis of biodiversiteitsverlies steeds meer tastbare gevolgen hebben. Je doet dus niet aan due diligence voor de schone schijn.”

Cascade-effect

Hoe ga je als bedrijf aan de slag met due diligence?

“Het begint bij het proactief in kaart brengen van mogelijke risico’s doorheen je toeleveringsketen. Vervolgens moet je maatregelen nemen om die risico’s te beperken of, beter nog, te voorkomen. Hier komen we in het domein van certificatiesystemen, gedragscodes en een leveranciersdialoog. Vaak zien we dat bedrijven kiezen voor een gedragscode voor leveranciers, waarin ze eisen dat die zich aan bepaalde sociale en milieunormen houden en dat ze op hun beurt hetzelfde verwachten van hun leveranciers. Dat noemen we het cascade-effect, een principe dat je ook terugvindt in de Europese due diligence-richtlijn. Het gevaar is wel dat het in de praktijk uitdraait op het doorschuiven van de verantwoordelijkheid en de kosten naar de kleinere, lokale leveranciers.”

Wat kan een onderneming doen om risico’s op het terrein aan te pakken?

“Wat we vooral niet willen is de-risking of disengagement: leveranciers zomaar laten vallen omdat ze een risico vormen of niet aan de normen voldoen. Daarmee riskeer je de situatie alleen maar erger te maken voor de mensen ter plaatse, want die raken hun job kwijt. Dat is een harde les die we geleerd hebben bij de conflictmineralen (zoals goud of tin, red.), een van de eerste sectoren waar landen als Frankrijk due diligence-wetgeving invoerden. We willen juist dat onze bedrijven een duurzaam engagement aangaan met hun leveranciers om de toestand te verbeteren. Ze kunnen dat bijvoorbeeld doen via een leveranciersdialoog of door deel te nemen aan multistakeholderoverleg of sectorinitiatieven. Daarnaast moeten bedrijven zich bewust worden van hun eigen rol in het verhaal. Welke druk creëer je met je aankoopstrategieën, bijvoorbeeld door heel strakke leveringstermijnen te eisen?”

“Voor veel, zeker grotere bedrijven is dat bekend terrein, maar bij due diligence ga je het wel een stuk verder doordrijven. Dat zie je ook in de discussie over aansprakelijkheid. Wat is de rol van het management? In welke mate kunnen ze verantwoordelijk gesteld worden? De due diligence-richtlijn zou bijvoorbeeld impact hebben op het bonus- en verloningssysteem. Vroeger zaten duurzame kwesties vooral bij de CSR- of duurzaamheidsmanager. Het lijkt erop dat de wetgeving dat nu naar een hoger niveau moet tillen; tot bij het hoger management en de aandeelhouders. Daarom creëert Europa ook druk op en vanuit de financiële sector, zodat die als hefboom gaat fungeren.”

Controle door de markt

Er is ondertussen een heel pakket aan Europese richtlijnen rond duurzaamheid in aantocht. Wat wordt er precies verwacht van bedrijven?

“Het is niet makkelijk om het overzicht te houden van alle zaken die nu op bedrijven afkomen. Naast de CSRD (de Corporate Sustainability Reporting Directive, red.) en de SFDR (de Sustainable Finance Disclosure Regulation, red.) is er nog sector- en themaspecifieke regulering rond onder meer conflictmineralen, ontbossing en dwangarbeid. De due diligence-richtlijn is deels een poging om daar coherentie in te brengen. Hoe de concrete operationele richtlijnen er zullen uitzien, is nog een open vraag. Wat moet er precies gecontroleerd worden? Wie gaat het controleren en afdwingen? Er zijn wel precedenten in nationale wetgeving, bijvoorbeeld in Duitsland en Frankrijk, vooral dan rond aansprakelijkheid.”

“Ik vermoed dat de grote consultancybedrijven voor een deel de richting zullen bepalen. Zij bereiden zich volop voor om bedrijven bij te staan in hun due diligence-processen. Het is een interessante tendens dat de opvolging van bedrijven en leveranciers steeds meer de verantwoordelijkheid lijkt te worden van de markt, met een groeiend aanbod aan supplier ratings en ESG-indicatoen (ESG staat voor environmental, social en governance, red.). Zelfs voor de overheid, want die heeft zelf niet altijd de nodige capaciteit. Daar zijn natuurlijk gevaren aan verbonden, want je geeft toch een stuk controle uit handen. En voor kmo’s is het maar de vraag of zij de middelen hebben om die opvolging uit te besteden.”

Hoe moet een kmo dan met due diligence aan de slag?

“De voorgestelde CSDD-richtlijn is weliswaar niet direct van toepassing op kmo’s, maar veel van hen zullen wel degelijk de impact voelen, doordat steeds meer grote klanten due diligence-vereisten naar voren gaan schuiven. Er zijn een aantal hulpmiddelen voorhanden. De Nederlandse MVO Risico Checker is een goede eerste stap om mogelijke risico’s te verkennen. Je geeft je product en de herkomst in en je krijgt een korte samenvatting van de voornaamste risico’s.”

“Wij hebben met HIVA – KU Leuven een toolbox voor kmo’s ontwikkeld, onder meer gebaseerd op de ervaringen binnen lerende netwerken in de technologische sector en voedingsindustrie. Doel van de toolbox is om kmo’s op een laagdrempelige manier te laten kennismaken met de verschillende onderdelen van een due diligence-proces. Gaande van het inschatten van risico’s, over het integreren van due diligence in je aankoopproces en in je beleidsdocumenten, tot het effectief beperken en monitoren van risico’s.”

“Maar zelfs met zulke instrumenten is het duidelijk dat due diligence een complex gegeven is. De kans is wel groot dat geen due diligence uitvoeren op termijn nóg complexer zal worden. Het is daarom cruciaal dat zowel de Europese en de nationale overheden als andere stakeholders, zoals sectorfederaties en vakbonden, hun verantwoordelijkheid opnemen en er samen voor zorgen dat dit een succesverhaal wordt.”