“Circulair bouwen gaat veel verder dan duurzaam materiaalgebruik”
Volledig circulaire gebouwen neerzetten is voorlopig niet mogelijk. Technisch gezien kan het wel, maar het is nog niet rendabel. Maar we kunnen ons wel al voorbereiden op de circulaire bouwrevolutie. Stefaan Martels van vastgoedconsultant en investeerder Bopro: “We adviseren onze klanten om nu al circulaire principes toe te passen om klaar te zijn voor de toekomst.”
Susanovamagazine december 2020
Delen
- Link kopiëren
In samenwerking met Bopro
Over dertig jaar moet Europa klimaatneutraal zijn. Om die ambitieuze doelstelling waar te maken, moet ook de bouw- en vastgoedsector haar steentje bijdragen. Gebouwen zijn volgens cijfers van de Europese Commissie verantwoordelijk voor 40 procent van het totale energieverbruik en 36 procent van de broeikasgasuitstoot afkomstig van energie. Maar het zou kortzichtig zijn om alleen op het energievraagstuk te focussen. Circular Economy Expert Steven Beckers en Managing Director Stefaan Martel van Bopro, een consultancybedrijf gespecialiseerd in duurzaam vastgoed, pleiten voor een holistische aanpak, gebaseerd op de principes van circulair bouwen.
Hoe zouden jullie circulair bouwen omschrijven?
Steven Beckers: “Een synoniem voor circulair bouwen is veranderingsgericht bouwen. Dat betekent dat je de gebouwen kunt aanpassen aan nieuwe technologieën of nieuwe functies. Vaak wordt circulair bouwen gereduceerd tot duurzaam materiaalgebruik. Dat is natuurlijk belangrijk, maar zo verlies je de sociale, ecologische en economische aspecten uit het oog. Wij hebben alle dimensies gebundeld in een decision matrix (zie kader) die we als leidraad gebruiken in onze projecten. Zo houden we rekening met gezondheid, mobiliteit, biodiversiteit, voedingsproductie …”
Stefaan Martel: “Circulair bouwen – en bij uitbreiding de circulaire economie in het algemeen – impliceert een systeemverandering. We gaan er niet komen met hier en daar wat lapwerk. We moeten vanzelfsprekende economische modellen in vraag durven stellen en andere disruptieve modellen ontwikkelen.”
Beckers: “Het as a service-model is zo’n voorbeeld. Sommige bedrijven huren al licht in plaats van de installatie te kopen, maar er zijn nog meer mogelijkheden. Zo experimenteert Mitsubishi in Nederland met lift as a service. De producent blijft dan eigenaar van de lift, de eigenaar van het gebouw betaalt voor het gebruik ervan en niet voor de materialen waaruit de lift is gemaakt. De producent zal daardoor zijn lift zo kwalitatief en flexibel mogelijk ontwerpen, zodat die zo lang mogelijk meegaat, en achteraf de onderdelen of de grondstoffen hergebruiken.”
Circulair bouwen impliceert een systeemverandering. We gaan er niet komen met hier en daar wat lapwerk
Standaardisatie
Modulair bouwen is een van de meest vernieuwende aspecten van circulair bouwen. Wat zijn de voordelen?
Martel: “Door met modules te werken, kan je het bouwproces meer standaardiseren. Je kan het vergelijken met hoe de productie van vliegtuigen is geëvolueerd. Vroeger werd elk vliegtuig op maat gebouwd. Nu maken vliegtuigbouwers eerst een prototype. Als ze dat uitgebreid hebben getest, produceren ze hetzelfde model opnieuw en opnieuw. Daar gaan we in de bouwsector naartoe.”
“Modulair bouwen heeft als voordeel dat onderdelen en materialen hergebruikt kunnen worden in een ander gebouw. Daarnaast is het op termijn een goedkope manier van bouwen. Voor materialen zullen er immers standaardmaten zijn, waardoor ze in grote oplages geproduceerd kunnen worden. Standaardisering levert bovendien minder afval op. Het optrekken van een gebouw zal ook veel sneller gaan, net als de demontage. Adviesbureau McKinsey & Company voorspelt dat standaardisering op grote schaal over vijf à tien jaar mogelijk moet zijn. Robotisering en 3D-printing zullen daarin een belangrijke rol spelen.”
Beckers: “Een andere belangrijke driver die circulair bouwen vooruit kan stuwen, is het Building Information Model, beter bekend als BIM. We maken een digitaal model van een bestaand of een nieuw gebouw waarin we informatie bundelen over het materiaalgebruik, energieverbruik ... Dat maakt niet alleen het onderhoud en de evolutie van het gebouw door de jaren heen gemakkelijker, je kan ook het energie- en waterverbruik beter opvolgen en optimaliseren. Op die manier maak je van je gebouw een intelligent organisme.”
Kunnen we op dit moment al volledig circulair bouwen?
Martel: “De technologieën om circulair te bouwen – waarvan robotisering, 3D-printing en BIM slechts enkele voorbeelden zijn – bestaan, al moeten ze nog op punt gesteld worden. Maar circulair bouwen is nog niet rendabel omdat niet alle spelers in de keten op die manier werken. Dat maakt het duurder, zelfs als je de (financiële) voordelen op lange termijn mee in rekening neemt. Dat neemt echter niet weg dat we ons moeten voorbereiden op de toekomst.”
We hebben geen kristallen bol. Maar we bekijken het bredere plaatje en helpen klanten keuzes te maken die omkeerbaar zijn
Ook voor renovaties
Waarom moeten bedrijven en particulieren nu al rekening houden met circulaire bouwprincipes als de technologieën nog verfijnd moeten worden en de opslag voor hernieuwbare energie nog niet voorhanden is?
Beckers: “We hebben inderdaad geen kristallen bol. Maar onze decision matrix van circulaire bouwprincipes laat net alle mogelijke (technologische) scenario’s open. We bekijken het bredere plaatje en helpen klanten keuzes te maken die omkeerbaar zijn.”
Martel: “Het is van groot belang dat die circulaire oefening ook voor renovaties wordt gemaakt. We weten immers dat er slechts 1 à 2 procent nieuwe gebouwen bij komen per jaar. Huizen die nu gerenoveerd worden, zullen er ook in 2030 en 2050 nog staan. Het is dus zaak om daar nu al zoveel mogelijk rekening mee te houden.”
Welke tools gebruiken jullie om jullie klanten te begeleiden bij circulaire bouwprojecten?
Martel: “We werken met verschillende certificatiesystemen, zoals BREAAM (Building Research Establishment Environmental Assessment Method) en DGNB (Deutsche Gesellschaft für Nachhaltiges Bauen). Daarnaast stellen we een roadmap op voor het terrein. Concreet bekijken we met onze klanten wat technologisch mogelijk is, wat betaalbaar is, welke doelstellingen ze kunnen formuleren … We leggen de lat zo hoog mogelijk. Voor het circulaire bedrijventerrein Blue Gate Antwerp bijvoorbeeld hebben we aan de bedrijven die zich er willen vestigen strenge voorwaarden opgelegd. Zo moeten ze een innovatief circulair beleid hebben en zich engageren om in de toekomst volledig circulair te werken.”
Beckers: “Voor ons is circulair bouwen ingebed in de Sustainable Development Goals. We doen daarbij zo min mogelijk aan cherrypicking en proberen alle 17 doelen en 169 subdoelen te integreren in een project. Zo proberen we voedselzekerheid te garanderen door stadsboerderijen op daken van bedrijven te zetten, kiezen we duurzame bouw- en verpakkingsmaterialen die onze zeeën niet vervuilen en smeden we synergieën en partnerschappen om restwarmte uit te wisselen. Die oefening maken we voor elk van onze projecten.”
De principes van circulair bouwen
Circulair bouwen is een vlag dat vele ladingen dekt. Bopro kiest voor een integrale aanpak waarbij het begrip heel ruim geïnterpreteerd wordt. Het duurzame vastgoedbedrijf wil de gebouwen die het ontwerpt zo circulair mogelijk en toekomstbestendig maken. Het ontwikkelde daarvoor een decision matrix die rekening houdt met twaalf aspecten:
- Duurzaam materiaalgebruik: kies voor lokaal, gerecycleerd materiaal en voor materialen die recycleerbaar zijn of geüpcycled kunnen worden.
- Flexibel design: door modulair te bouwen, kan een kantoorgebouw getransformeerd worden in een school of omgekeerd.
- Water: water besparen en/of opvangen maakt integraal deel uit van circulair bouwen. Denk bijvoorbeeld aan de Nieuwe Dokken in Gent, waar Bopro aan meewerkte.
- Luchtkwaliteit: de keuze voor gezonde materialen, ventilatie- of filtersystemen die ons beschermen tegen luchtvervuiling of virussen die zich via de lucht verspreiden, zullen in de toekomst belangrijker worden.
- Voedselproductie: tijdens de coronapandemie werd het voor iedereen duidelijk dat het van cruciaal belang is om meer zelfvoorzienend te zijn. Een productieve stad biedt lokale producten, bespaart water, gebruikt haar voedingsstoffen ten volle en creëert jobs door bijvoorbeeld stadslandbouw te promoten.
- Zero waste: zowel tijdens de bouwfase als daarna moet er zo weinig mogelijk afval gecreëerd worden. Het afval dat toch ontstaat, moet optimaal gesorteerd worden om als grondstof ingezet te worden in een volgende cyclus.
- Energie: de toekomst is aan de hernieuwbare energie. Maar zal de mix voornamelijk bestaan uit wind- of zonne-energie? En hoe zal die energie opgeslagen en optimaal getransporteerd worden? Gebouwen moeten op verschillende scenario’s kunnen inspelen.
- Biodiversiteit: circulaire gebouwen hebben aandacht voor biodiversiteit. Denk maar aan de mogelijkheden om de stad groener in te kleuren zodat stad en natuur harmonieus samengaan, in plaats van ‘geforceerde’ natuur te creëren. De ruimte rond het gebouw kan eveneens dienen om meer groen aan te leggen.
- Welzijn: de gebouwen moeten een gezonde geest in een gezond lichaam ondersteunen. Iedereen moet het gevoel krijgen dat ze er welkom zijn, want een kil gebouw zal niet voldoende gebruikt worden.
- Functionele optimalisatie: het gebouw moet optimaal gebruikt worden. Buiten de kantooruren kan een kantoorgebouw bijvoorbeeld deels gebruikt worden voor andere functies, zodat het niet voor niets verwarmd of gekoeld wordt. Daardoor zal er ook minder nood zijn om nieuwe gebouwen op te trekken.
- Duurzame mobiliteit: bereikbaarheid met het openbaar vervoer of met de fiets is van groot belang. Het gaat om een integratie de evoluties op het vlak van energievormen, vervoerswijzen ... Er moeten laadpalen voorzien zijn of het moet mogelijk zijn om ze in te toekomst te installeren.
- Circulaire businessmodellen: er moet nagedacht worden over privaat-publieke partnerschappen, product as a service, investeringsmogelijkheden van derde partijen en de oprichting van nieuwe dienstencoöperaties.
Op basis van deze decision matrix stelt Bopro een roadmap op voor de klant, met daarin de doelstellingen, de haalbaarheid en het kostenplaatje.