"Chemiesector is de gangmaker voor de circulaire economie"

Dit artikel kwam tot stand in samenwerking met essenscia

De moeder van alle industrieën, zo wordt de chemiesector weleens genoemd. Niet onterecht, want heel wat sectoren zijn afhankelijk van bouwstenen die uit de chemie- en kunststoffensector komen. En ook hun duurzaamheid wordt erdoor bepaald. De chemiesector moet gezien haar milieu-impact leidend zijn in de omschakeling naar de circulaire economie. Maar ze biedt ook meer dan een deel van de oplossing, zegt Saskia Walraedt. Voor een visie-interview over de rol van de chemische industrie in de economie van de toekomst zijn we bij haar aan het juiste adres. Gepokt en gemazeld in het CSR-vak – Saskia Walraedt was zes jaar lang duurzaamheidsadviseur bij essenscia – schopte ze het begin dit jaar tot directeur van essenscia PolyMatters, de kunststofdivisie van de sectorfederatie van de chemie en life sciences.

Meer dan recycleren

De chemiesector wordt soms beschouwd als vervuilend. Toch claimen jullie een voortrekkersrol in de circulaire economie. Dat lijkt tegenstrijdig.

“Dat is het nochtans niet. In de eerste plaats omdat we er al decennialang alles aan doen om onze milieu-impact te verkleinen. Eén voorbeeld: sinds 2001 is de productie van de sector in België verdubbeld, terwijl in diezelfde periode het energieverbruik van de productie-installaties is gedaald en de uitstoot van broeikasgassen is gehalveerd. Dat zijn toch straffe cijfers. Anderzijds is het geen goede zaak als je als sector economisch afhankelijk bent van dure grondstoffen die bovendien weinig beschikbaar zijn in de westerse regio’s. Lang voor de term ‘circulaire economie’ gelanceerd werd, zocht de chemiesector daarom al oplossingen om verstandiger met grondstoffen om te gaan: hergebruik van grondstoffen en het sluiten van kringlopen zijn van oudsher een bekommernis in onze business.”

“De industriële symbiose die sinds de jaren 1960 in de haven van Antwerpen wordt toegepast, is een voorbeeld van circulaire economie avant la lettre. De nevenstroom van de ene productie-installatie wordt er ingezet als grondstof voor een andere installatie. Het productieafval van installaties wordt in veel gevallen gerecupereerd en hergebruikt. Die uitwisseling krijgt vorm tussen installaties van eenzelfde bedrijf, maar ook tussen naburige bedrijven.”

“Ook het delen van utilities is al langer een gewoonte in onze sector. Op sommige sites worden waterzuiveringsinstallaties en stoomnetwerken gezamenlijk gebruikt door verschillende bedrijven. Het ECLUSE-project is daar een uitloper van: stoomnetwerken worden tot buiten de fabrieksmuren getrokken en gedeeld tussen verschillende fabrieksterreinen in de haven van Antwerpen. Het zijn allemaal voorbeelden van procesoptimalisaties die vandaag al compleet ingebed zijn in de chemische industrie.”

“Ook op logistiek vlak levert de sector al enige tijd inspanningen die een verstandig materialengebruik ten goede komen. Verpakkingen, vaten en pallets worden steeds vaker en efficiënter hergebruikt: door ze te gebruiken voor dezelfde of gelijkaardige producten verlopen reinigings-en spoelprocedures optimaler of zijn ze zelfs overbodig. Industrie 4.0 zal die efficiëntieverbetering nog extra boosten. Dankzij de steeds verdergaande digitalisering zijn logistieke ketens en de productieprocessen veel beter op te volgen en te organiseren. Dat laat toe om nog meer grondstoffen te besparen.”

De circulaire economie gaat over meer dan alleen recycleren. Ontwikkelt de chemische sector ook nieuwe circulaire concepten?

“Zeker. Denk maar aan Ecover, dat recent een plastic fles ontwierp op basis van 50 procent plasticafval uit de zee. De harde kern van gebruikte pvc-raamprofielen van Deceuninck krijgt een tweede leven in nieuwe raamprofielen. Indaver doet al aan recyclage op moleculair niveau door kostbare grondstoffen zoals jodium, palladium of zeldzame aardmetalen terug te winnen uit industrieel afval. Recticel lanceert een pilootlijn waarbij grondstoffen uit oude matrassen gerecycleerd kunnen worden onder de vorm van akoestisch isolatiemateriaal. Het bedrijf anticipeert daarmee op een slimme manier op de mogelijk verplichte terugname van gebruikte matrassen.”

“De sector zoekt ook continu naar alternatieve en duurzamere grondstoffen. Bioplastics vinden steeds meer ingang. Het 100 procent recycleerbare en biogebaseerde PEF (polyethyleenfuranoaat) als alternatief voor PET (polyethyleentereftalaat) voor de productie van plastic flessen en voedselverpakkingen bijvoorbeeld. Ongeveer 10 procent van de productie binnen de Europese chemiesector is vandaag biogebaseerd, er is dus al een hele weg afgelegd.”

“In plaats van het biomateriaal af te breken tot de gekende monomeren (deze bouwstenen van de chemische polymeerindustrie worden ook wel platformmoleculen genoemd, red.) en een hernieuwbare ‘kopie’ te maken van de klassieke petrochemische grondstoffen, zoeken we in het biomateriaal naar nieuwe moleculen, die als het even kan zelfs betere eigenschappen hebben dan de petrochemische producten. PEF is daar een mooi voorbeeld van.”

“Ook CO₂-valorisatie brengen we in de praktijk. CO₂ wordt daarbij gebruikt als grondstof (carbon capture and utilisation, CCU, red.), als vervanger voor fossiele grondstoffen in de chemie. Zo gebruikt Recticel bij de productie van schuimvulling voor matrassen polyolen die deels gemaakt zijn van CO₂. Het gaat om een samenwerking met het chemiebedrijf Covestro dat de CO₂ opvangt bij een buurbedrijf en het broeikasgas omzet in een hoogwaardige grondstof.”

De Ellen MacArthur Foundation lanceerde in 2016 de term New Plastics Economy. Hoe gaat essenscia om met deze nieuwe plasticeconomie?

“Plastics liggen gemakkelijk onder vuur. Ze worden meestal geassocieerd met plastic zwerfvuil en de wegwerpmentaliteit. Velen willen daarom alle plastics gewoonweg bannen uit onze maatschappij. Maar kunststoffen zijn veel meer dan dat. Ook voor de Ellen MacArthur Foundation is plastic een sleutelmateriaal voor onze wereldeconomie, maar we moeten vandaag en in de toekomst anders omgaan met het product. essenscia staat dus volledig achter dit initiatief waarbij een maximaal hergebruik en recyclage van kunststoffen centraal staan. We zijn trouwens als strategische partner van Vlaanderen Circulair betrokken bij het New Plastics Initiative. Intussen lopen tal van initiatieven die deze systeemverandering nastreven. De systeemomslag is dus ook hier volop bezig.”

Gamechanger

Hoe bepalen jullie of een bepaalde werkwijze of grondstof überhaupt duurzaam is of bijdraagt aan de klimaatdoelstellingen of de SDG’s (Sustainable Development Goals)?

“Het is belangrijk om steeds het totaalplaatje te bekijken en voor elke nieuwe grondstof de hele levenscyclusanalyse (LCA) te bepalen. Wat is de milieu-impact? Hoe verloopt het proces op grote schaal? Wat is de invloed van transport, water- en landgebruik? Is het een waardig alternatief in vergelijking met de petrochemische versie? Het is bijvoorbeeld niet duurzaam om in ons land processen te ontwikkelen die gebaseerd zijn op grondstoffen uit suikerriet uit Zuid-Amerika. Suikerbieten, die wel in onze streken geteeld worden, bieden wel duurzame opties.”

“Er is nog een bijkomende afweging. Zetten we in op klassieke, duurzame polymeren en doorgedreven recyclage en hergebruik? Of kiezen we voor biodegradeerbare polymeren die slechts eenmalig worden gebruikt? De LCA van gerecycleerde kunststoffen zal dikwijls gunstiger zijn. Biodegradeerbaarheid is hot, maar dergelijke materialen vergaan niet zomaar in de natuur. Materialen zijn vaak ook alleen maar biodegradeerbaar als je ze in een industriële composteerinstallatie goed kan verwerken.”

Om de overgang naar de circulaire economie echt te kunnen aanjagen, zal de chemie een gamechanger moeten zijn. Zo zijn er volledig nieuwe businessmodellen nodig, die ingrijpen op het eigenaarschap van grondstoffen of materialen.

“De chemiesector is daar zeker mee bezig. In bepaalde takken is de omslag van producten naar productdienstsystemen al een feit. Producenten van katalysatoren, waarin vaak hoogwaardige metalen worden verwerkt, passen bijvoorbeeld het principe van chemical leasing toe. Ze halen de katalysator bij hun klanten uit de installaties, om die te regenereren en te hergebruiken in diezelfde processen. In de grafische sector biedt het bedrijf Agfa Graphics vandaag al gecoate aluminiumplaten in een leasingconcept aan. De platen worden na gebruik opgehaald bij de klanten en gerecycleerd voor nieuwe platen.”

“Ook milieutechnologieën, zoals afvalwaterbehandeling, evolueren naar diensten, waarbij niet betaald wordt voor de gebruikte grondstoffen of installaties, maar voor het volume gezuiverd water. Het is aan de afvalwaterbehandelaar om dat zo goed en duurzaam mogelijk te doen, met zo weinig mogelijk chemicaliën. Er bestaan gelijkaardige initiatieven voor het gebruik van solventen om oppervlakten te reinigen. De opdrachtgever betaalt niet per liter solvent, maar per eenheid van gereinigde oppervlakte.”

Positieve businesscase

Als sectorfederatie is het jullie rol om de vlam in de pan te houden. Hoe stimuleert essenscia haar leden om voortdurend te vernieuwen richting de circulaire economie?

“essenscia is een belangrijke partner binnen de speerpuntcluster Catalisti. Dit innovatieplatform stimuleert duurzame innovaties in de chemie en kunststoffen door intensieve en sectoroverschrijdende samenwerkingsverbanden op te zetten tussen kleine en grote ondernemingen, kennisinstellingen – alle vijf de Vlaamse universiteiten zijn betrokken – en overheidsorganisaties. Vanuit Catalisti ontstaan er heel wat projecten die mikken op de ontwikkeling van hernieuwbare chemicaliën en duurzame producten, de valorisatie van reststromen en procesintensivering.”

“Catalisti kijkt ook over de grenzen heen, naar samenwerkingsmogelijkheden met andere Europese landen. Bovendien spraken vorig najaar Vlaanderen, Nederland en Noordrijn-Westfalen een trilaterale chemiestrategie af. Binnen deze regio’s is er een sterke concentratie van de chemie- en kunststofnijverheid. Ook vanuit dit partnerschap wordt werk gemaakt van een innovatieve, circulaire chemie.”

“Ook circulair aankopen is een hefboom om de sector te veranderen. essenscia lanceerde daarom het CAN-project (Circulair Aankoop Netwerk) binnen de Green Deal van Vlaanderen Circulair. We sensibiliseren en informeren onze leden over de circulaire aankoop van grondstoffen, energie, solventen, herbruikbare vaten … Welke criteria bepalen of een aankoop al dan niet duurzaam is? Of een stap verder hoe kan je leveranciers overtuigen om circulaire producten op de markt te brengen? We willen de bestaande tools rond circulair en duurzaam aankopen in kaart brengen en via een website ter beschikking stellen aan onze leden.”

“Als federatie trachten we onze bedrijven zoveel mogelijk te informeren. Ons jaarlijks event in april staat dit jaar volledig in het teken van de circulaire economie. Ook in ons duurzaamheidsrapport speelt circulaire economie een voorname rol."

Het komt de zaak van de circulaire economie ten goede als bedrijven niet alleen het keurslijf van de verplichtingen zien, maar ook de opportuniteiten. Is de chemische industrie al doordrongen van die positieve businesscase?

“De projecten die via Catalisti ontwikkeld worden, tonen aan dat het thema leeft in de sector. En dit zowel bij de grote, internationale ondernemingen als bij de kmo’s. Daar is een sterke wisselwerking aan de gang. Bovendien zullen hun afnemers steeds meer eisen opleggen, waardoor circulaire economie een marktgegeven wordt.”

“Vlaanderen is een regio met weinig grondstoffen, het is dus belangrijk dat we grondstoffen structureel recycleren en hergebruiken. En de nieuwe grondstoffen en producten uit onze industrie kunnen andere sectoren helpen om vooruitgang te boeken binnen de circulaire economie.”

“Er is een maatschappelijke transitie aan de gang: de toekomst zal duurzaam zijn of ze zal niet zijn. We hebben al een heel parcours afgelegd, maar er is nog een lange weg te gaan. Het succes van de circulaire economie staat of valt met samenwerking. Je kan de verantwoordelijkheid niet bij één sector of een deel van de industrie leggen, want alle schakels van de productketen zijn met elkaar verbonden. Een ketenaanpak is de sleutel tot een koolstofslimme, circulaire economie.”

www.essenscia.be www.catalisti.be www.newplasticseconomy.org